Liệu pháp tế bào CAR-T là một đột phá mới trong điều trị ung thư, giúp loại bỏ tế bào ung thư, đem lại hy vọng sống cho những bệnh nhân đang ở giai đoạn khó cứu chữa.
1. Tìm hiểu liệu pháp tế bào CAR-T là gì?
Bệnh ung thư đang là vấn đề nan giải nhức nhối của các quốc gia khi tỷ lệ người mắc bệnh đang ngày càng gia tăng. Ngày 12.7.2017, Cục Quản lý Thực phẩm và Thuốc Hoa Kỳ đã thống nhất thông qua 10/10 phiếu bầu một liệu pháp điều trị ung thư mới mang tính đột phá nhất là ung thư ở giai đoạn cuối, đó là tế bào CAR-T.
Liệu pháp tế bào CAR-T mở ra hướng điều trị cho bệnh ung thư (Nguồn: vinmec-prod.s3.amazonaws.com)
2. Phân tích thành phần trong CAR-T
2.1. T cell
Trong hệ miễn dịch, tế bào T dòng bạch cầu có thể tiêu diệt các tế bào lạ thông qua 3 cách: tiêu diệt trực tiếp, kích hoạt các tế bào khác như đại thực bào và tế bào NK và tham gia, tiết ra những hoạt kích tố để huy động các tế bào khác ở trong cùng hệ miễn dịch tham gia.
2.2. T cell receptor
Khi tế bào T diệt trừ các tế bào lạ nhờ việc có khả năng phân biệt tế bào lạ và tế bào quen thông qua thụ thể trên bề mặt là T cell receptor-TCR. Thụ thể của tế bào T có 3 phần, phần ngọn đa dạng và nhanh chóng nhận diệc các loại kháng nguyên, phần gốc định vị trên màng tế bào và phần đuôi có tác dụng truyền tín hiệu tới tế bào.
Tác dụng của CAR-T như thế nào? (Nguồn: ruybangtim.com)
2.3. Antigen – kháng nguyên
Đây là những phân tử đặc biệt có thể kích thích đáp ứng miễn dịch. Tế bào ung thư mang những phân tử lạ không giống với các tế bào xung quanh. Đó là đầu mối để hệ miễn dịch và tế bào T phát hiện ra chúng và tiêu diệt. Để bảo đảm chỉ có riêng tế bào ung thư bị tiêu diệt, các nhà khoa học đã chọn ra 1 loại kháng nguyên chỉ đặc trưng cho tế bào ung thư.
2.4. Chimeric (tổng hợp)
Các nhân tố quan trọng là thụ thể – kháng nguyên – nhận diện – đặc hiệu được kết nối với nhau, các nhà khoa học đã đưa ra thêm một trình tự đặc biệt trên thụ thể để tế bào CAR-T chắc chắn luôn nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư. Tế bào CAR-T mang thụ thể đặc biệt có các phần mới với những nguồn gốc khác nhau nên có tế Chimeric (tổng hợp).
Các nhà khoa học đang nghiên cứu tiếp tục cải tiến tế bào CAR-T và tìm ra những loại kháng nguyên đặc trưng cho các loại ung thư khác để ứng dụng trong điều trị.
3. Cách tế bào CAR-T hoạt động để điều trị ung thư
Hệ miễn dịch tự nhiên của cơ thể được xây dựng từ rất nhiều tế bào khác nhau. Liệu pháp tế bào CAR-T dựa vào hệ miễn dịch chống lại ung thư nhờ nâng cao khả năng phát hiện và diệt trừ tế bào ung thư của hệ miễn dịch.
Liệu pháp tế bào tươi 6 ngày 5 đêm tại CHLB Đức là biện pháp sinh học sử dụng hơn 70 loại tế bào gốc đơn năng lấy từ các cơ quan khác nhau của phôi thai cừu nhằm tái tạo, khôi phục và kích thích hệ thống miễn dịch của con người. Tế bào gốc đơn năng từ mô của động vật sẽ kích hoạt và phôi phục cho mô đang tổn thương của con người nhờ tín hiệu protein trong liên lạc tế bào bằng cách tiêm dưới bắp cơ thể.
Liệu pháp tế bào tươi ứng dụng trong chăm sóc sức khỏe, sắc đẹp kết hợp tế bào gốc tự thân (mỡ, máu) 7 ngày 6 đêm tại CHLB Đức được đảm bảo bởi các chuyên gia y tế trình độ cao, tay nghề giỏi và công nghệ hiện đại giúp đẩy lùi bệnh, đem lại cơ thể khoẻ mạnh mà không có ảnh hưởng phụ.
Liệu pháp mới điều trị ung thư (Nguồn: baoquocte.vn)
4. Quy trình sản xuất tế bào CAR-T
4.1. Thu nhận tế bào đơn nhân từ máu ngoại vi
Sử dụng Leukapheresis để thu nhận tế bào máu đơn nhân từ máu ngoại vi của người bệnh, cách này giúp lấy máu khỏi cơ thể thu nhận tế bào miễn dịch chứa tế bào T mà cách thành phần còn lại được đưa về hệ thống lưu thông máu của người bệnh.
4.2. Tái lập trình tế bào T
Tế bào T được hoạt hoá để nhân lên và tăng khả năng biến đổi di truyền vì hầu hết các hệ thống lây nhiễm/chuyển nạp yêu cầu các tế bào đã hoạt hoá hoặc đang phân chia. Có thể dùng tế bào trình diện kháng nguyên nhân tạo như dòng tế bào leukemia tuỷ K562 để làm tế bào nuôi hoạt hoá tế bào T. Thụ thể biểu hiện hoạt hoá tế bào trên những tế bào trình diện kháng nguyên nhân tạo để biểu hiện kháng nguyên mà tế bào CAR-T nhận dạng, nhờ đó giúp nhân lên một cách chọn lọc những tế bào CAR-T đặc hiệu kháng nguyên.
4.3. Tăng sinh tế bào CAR-T
Mục đích của giai đoạn này là tạo ra lượng lớn tế bào CAR-T để khi tiêm vào bệnh nhân chúng có khả năng tạo ra đủ hiệu quả kháng u. Trong các hệ thống lò phản ứng sinh học, tế bào CAR-T nhân lên nhanh chóng với số lượng lớn. Hệ thống nuôi cấy đa nhiệm gồm hoạt hoá, nuôi dưỡng, chuyển nạp, tăng sinh, rửa và thu hoạch tế bào trong một quy trình khép kín hiện đại và tự động để làm giảm các rủi ro về nhiễm trùng và chi phí vận hành. Trong quá trình tăng sinh, tế bào T sẽ được nuôi cấy ở môi trường có bổ sung thêm cytokine tiền viêm để phát động quá trình sinh trưởng và ngăn ngừa sự biệt hoá hoàn toàn, nhờ vậy cải thiện sức sống và chức năng để tiêm vào bệnh nhân được đáp ứng.
4.4. Chuẩn bị trước điều trị cho bệnh nhân
Trước khi sử dụng liệu pháp tế bào CAR-T 1 ngày bệnh nhân được hoá trị nhằm giảm số tế bào lympho nội thân tạo ra các khoảng rỗng cho phép tế bào CAR-T hoạt động tốt và giảm ức chế miễn dịch.
4.5. Truyền tế bào CART-T vào cơ thể bệnh nhân
Sau quá trình đánh giá, kiểm tra chất lượng, tế bào CAR-T được truyền vào cơ thể bệnh nhân. Liều lượng gồm liều tế bào tối ưu, số liều truyền và thời gian truyền thay đổi tuỳ theo quy trình được thiết lập ở trung tâm lâm sàng. Số lượng tế bào CAR-T đạt đỉnh trong 1-2 tuần sau khi truyền. Tế bào này có thể phát triển thành tế bào T nhớ.
Liệu pháp tế bào tiên tiến CAR-T đã có những thành công ban đầu (Nguồn: medscape.com)
5. Những tác dụng phụ của CAR-T cần lưu ý
5.1. Hội chứng giải phóng kích hoạt tố
Người bệnh có triệu chứng sốt cao, đau cơ hoặc nặng hơn là vỡ mạch máu, tụt huyết áp, suy hô hấp do tế bào CAR-T được biến đổi để thúc đẩy giải phóng kích hoạt tố nhằm huy động các tế bào miễn dịch khác tham gia loại bỏ tế bào ung thư. Tế bào T tăng hoạt, lượng kích hoạt tố tăng theo rất nhiều và xảy ra phản ứng viêm trên diện rộng mạnh.
5.2. Rối loạn chức năng não
Nguyên nhân vẫn đang được các nhà khoa học nghiên cứu, bệnh nhân bị một số rối loạn như sốt cao mê sảng, mất khả năng ngôn ngữ, ảo giác, mê sảng.
5.3. Hội chứng phân giải khối u
Số tế bào ung thư chết hàng loạt sẽ làm rối loạn các chuyển hoá trong cơ thể.
5.4. Vấn đề trúng đích và lạc đích
Một số trường hợp, loại kháng nguyên được dùng làm mục tiêu tấn công của tế bào CAR-T có biểu hiện trong một vài loại tế bào bình thường và chúng trở thành đối tượng bị tiêu diệt.
6. Các vấn đề đang được nghiên cứu liên quan đến liệu pháp CAR-T
Chọn kháng nguyên đặc trưng cho tế bào ung thư thông qua mức độ phân bố của loại kháng nguyên trong khối u, độ ổn định của kháng nguyên ở các giai đoạn khác nhau…
Nhân rộng tế vào CAR-T bên ngoài cơ thể người bệnh để thành lập các ngân hàng và dữ liệu về tế bào CAR-T giúp tiết kiệm thời gian và chi phí điều trị.
Xác định thời gian và liệu lượng tiêm truyền tế bào CAR-T để đạt hiệu quả cao và giảm tác dụng phụ không mong muốn.
Cải tiến những kỹ thuật di truyền để thiết kế tế bào CAR-T thông minh hơn như dùng các phương pháp điều chỉnh bộ gene thay vì sử dụng virus để chuyển gene.
Tế bào CAR-T cần có khả năng thâm nhập cao vào các loại khối u cứng.
Tế bào CAR-T có thể thâm nhập, tiêu diệt các khối u có khả năng tiến hoá và thích nghi cao vì chúng tự phát triển thành nhiều hàng rào bảo vệ chống lại tế bào CAR-T.
Còn nhiều vấn đề phải nghiên cứu đối với liệu pháp CAR-T (Nguồn: qtxasset.com)
7. Chi phí điều trị tế bào CAR-T là bao nhiêu?
Chi phí của hãng Novartis là 475.000 USD và Kite Pharma là 373.000 USD, chưa bao gồm các khoản liên quan tới nằm viện, điều trị và xử lý tác dụng phụ liên quan.
Liệu pháp tế bào CAR-T vẫn đang được nghiên cứu, thử nghiệm nhưng bước đầu đã đem lại kết quả khả quan là niềm hy vọng cho các bệnh nhân sau khi tiến hành tầm soát ung thư phát hiện bệnh, nhất là những người có thành viên trong gia đình mắc ung thư.
Với sự phát triển ngày càng cao của nền y học thế giới, các dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng tốt, hiệu quả cao ngày một mở rộng hơn giúp bệnh nhân chiến thắng nhiều căn bệnh khó chữa và trở lại cuộc sống khỏe mạnh như bao người bình thường khác. Vì thế, nếu có không may mắc bệnh hiểm nghèo, ung thư các bạn đừng quá bi quan, lo lắng mà hãy tìm đến những phương pháp chữa bệnh hiện đại nhé!