Khi thấy con có các biểu hiện không bình thường như những đứa trẻ khác, cha mẹ thường rất lo lắng và nghĩ, liệu con mình có mắc chứng bại não trẻ em. Vậy bệnh bại não là gì, có nguy hiểm cho trẻ không, nguyên nhân là do đâu và phải chữa dứt điểm như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu nhé!
1. Bệnh bại não là gì?
Là sự tổn thương mạn tính một phần não vùng điều khiển, dẫn đến tình trạng mất kiểm soát vận động và các sự phát triển ngôn ngữ, cảm giác của trẻ. Bệnh thường được chẩn đoán trong 2 năm đầu đời và tỷ lệ mắc phải của bé trai sẽ cao hơn bé gái.
Bại não ảnh hưởng khá nhiều đến hoạt động sinh hoạt của trẻ, trẻ di chuyển các chi phối hợp không đều, không thể giữ thăng bằng, không giao tiếp mạch lạc, nhạy cảm quá mức hoặc trơ cảm xúc,… Gây nên việc cứng cơ, khớp.
Trẻ bị bại não và nguyên nhân là gì? (Nguồn: benh.vn)
2. Các loại bệnh bại não phổ biến tại Việt Nam
2.1. Bại não thể liệt cứng
Thể có tên khoa học là Spastic cerebral palsy, chiếm khoảng 70-80% người bại não mắc phải. Biểu hiện thể liệt cứng là các cơ, khớp cứng, khó cử động, đa số liệt người bên trái. Trường hợp đặc biệt nghiêm trọng là tứ chi liệt cứng dẫn đến miệng và lưỡi cũng liệt. Thường trẻ mắc bệnh dạng này thường bị chậm trí tuệ và những vấn đề khác.
2.2. Bại não thể múa vờn
Hay còn gọi bại não thể loạn động, tên khoa học là Dyskinetic cerebral palsy, có khoảng 20% bệnh nhân mắc thể này, gây ảnh hưởng toàn bộ cơ thể. Biểu hiện rõ nét ở việc không thể kiểm soát, cử động chậm, đau hoặc nhanh, giật. Trẻ mắc phải thể này không thể ngồi hay đi bình thường, cơ điều khiển nét mặt biến dạng, khó ăn và nói.
2.3. Bại não thể thất điều
Với tên khoa học là Ataxic cerebral palsy, người bại não mắc thể này chỉ chiếm 10%. Khi mắc thể thất điều, trẻ không thể giữ thăng bằng hay phối hợp các động tác chính xác, run tay và run chân.
Bệnh nguy hiểm với các biến chứng ảnh hưởng cuộc sống (Nguồn: hellobacsi.com)
3. Nguyên nhân của bệnh lý bại não
Theo tổ chức Cerebral Palsy Society, khoảng 70% trẻ bại não xảy trước khi sinh, xuất hiện trong 03 tháng đầu của thai kỳ, giai đoạn sinh chiếm 20% và 10% trong 2 năm đầu đời trẻ khi não đang hình thành và phát triển.
3.1. Bại não có di truyền không
Bệnh mang tính di truyền là khi người có huyết thống như cha, mẹ, ông, bà có gen gây bệnh và truyền gen đó trực tiếp sang con, cháu. Bệnh di truyền có thể được phát hiện nhờ sàng lọc trước sinh và việc khám thai định kỳ. Vì thế, để tốt nhất cho con trẻ, bạn hãy lựa chọn gói thai sản và sinh con trọn gói để phát hiện yếu tố bệnh bại não nếu có.
Hiện tại, vẫn chưa có báo cáo về thông tin bại não có gây di truyền hay không, tuy nhiên để chắc chắn và an tâm hơn khi muốn sinh con, vợ chồng nên đến khám tiền hôn nhân với bác sĩ chuyên khoa nhiều kinh nghiệm để kiểm tra bản đồ gen và được tư vấn.
Vậy bệnh bại não có di truyền không? (Nguồn: versis.es)
3.2. Nguyên nhân gây bại não bẩm sinh
3.2.1. Trong thai kỳ:
Chứng bại não của trẻ có thể xuất hiện khi mẹ bị nhiễm trùng thai kỳ như bệnh rubella, toxoplasmosis và cytomegalovirus gây tổn thương não bào thai gây biến chứng. Trong thời kỳ các lá phôi hình thành và phân chia tế bào để phát triển thành các bộ phận cơ thể, nếu yếu tố bất lợi trong môi trường thai ảnh hưởng đến quá trình, làm sự biệt hoá của não bị sai, dẫn đến rối loạn và bại não. Một trong những nguyên nhân nữa là do nhau thai không cung cấp đủ oxy cho bào thai, tình trạng phát triển não sẽ bị rối loạn dẫn đến tổn thương và bại não.
Nhiễm Rubella khi mang thai dẫn đến biến chứng trẻ bại não (Nguồn: khoahocdoisong.vn)
3.2.2. Trong khi sinh
Nhiễm trùng ối, nhiễm trùng tiết niệu, sinh dục của mẹ gây nên việc sinh non dẫn đến biến chứng sau khi sinh như xuất huyết não, nhuyễn hóa chất trắng xung quanh vùng não thất. Ngoài ra, thời gian sinh kéo dài, tắc nước ối,… Dẫn đến ngạt trong quá trình chuyển dạ là một yếu tố gây nên bại não ở trẻ. Trong quá trình sinh nở, các tế bào não chu sinh của trẻ có thể chết do ngạt hoặc mất máu. Điều này thường gặp ở ca sinh khó, thời kỳ suy thai muộn, thai kỳ sinh khẩn cấp.
3.2.3. Sau khi sinh
Trẻ mắc chứng vàng da nhân do việc tích tụ sắc tố bilirubin trong máu cao hơn 16mg/dl do tốc độ huỷ hồng cầu cao, chức năng gan còn quá nhỏ để lọc. Sắc tố có thể xuyên qua mạch máu não và lắng tại nhân nền của não gây tổn thương cấu trúc. Trẻ bị co giật, dưới 2.5kg cần được chăm sóc đặc biệt, trẻ trong trạng thái ức chế, nhiễm trùng máu cũng gây ra việc sốc, xẹp phổi khiến não không đủ oxy, máu tích tụ trong sọ sẽ có thể gây nên bại não.
3.3. Bại não mắc phải
Sau khi trẻ sinh ra, phần não bộ sẽ vẫn tiếp tục được phát triển trong hai năm đầu đời. Do thế, mọi tổn thương não do bệnh truyền nhiễm, sốt cao, chấn thương, chảy máu não đều sẽ được chẩn đoán về chứng bại não do não bộ bị tổn thương hoặc thiếu oxy não.
Nếu trẻ mắc bệnh viêm màng não mủ, khi ấy, não của trẻ rất dễ bị hư tổn, cha mẹ cần đặc biệt lưu ý theo dõi và quan sát tình trạng bệnh của con, tránh gây biến chứng phát triển thành bại não.
Bệnh vàng da nhân gây nên bệnh bại não ở trẻ (Nguồn: oeoe.vn)
4. Triệu chứng của bại não
4.1. Biểu hiện rối loạn vận động
Đây là triệu chứng khá lâm sàng và dễ dàng quan sát được ở trẻ. Thông thường, những đứa trẻ sau 3 tháng vẫn chưa biết ngẩng đầu, không thể lật, trở mình được sau 6 tháng, 8 tháng vẫn không thể ngồi vững là những dấu hiệu của trẻ bại não. Ngoài ra, các chi hoạt động không nhịp nhàng, lệch hướng và cũng ít vận động. Do đó, cơ thể sẽ mềm mà không cứng cáp như bé bình thường khác.
Trẻ bị bại não rối loạn các vận động cơ thể (Nguồn: themonterrabi.com)
4.2. Dấu hiệu rối loạn sinh lý
Những bé sau khi sinh bị bại não không thể tự bú, lực bú yếu, trẻ mệt sau khi bú và bị sặc, trớ sữa. Trẻ cũng sẽ mắc phải tình trạng thời gian ngủ không cố định, ngủ quá nhiều hoặc không ngủ, cơ thể đơ, cứng và có vòng đầu bất thường. Cân nặng tăng rất chậm và mở, đóng miệng khó khăn.
4.3. Triệu chứng rối loạn ngôn ngữ
Đa số những trẻ bị mắc bệnh đều bị rối loạn ngôn ngữ do khả năng tập trung kém và cơ miệng, lưỡi cứng đơ gây khó khăn trong phát âm. Bé sẽ có các biểu hiện như không thể diễn đạt hoặc không chọn được từ ngữ, nói không tròn chữ hoặc thậm chí không thể nói được mà chỉ la. Tình trạng này sẽ gặp nhiều ở trẻ bị thể múa vờn.
4.4. Biểu hiện rối loạn trí tuệ
Chỉ một số ít người bệnh dạng nặng có thể có trí thông minh và nhận thức được. Rối loạn trí thông minh biểu hiện ở việc không thể bắt chước hành vi người khác, không thể có các kỹ năng giao tiếp, chăm sóc bản thân như đi vệ sinh, ăn uống, mặc quần,áo.
Bại não ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của trẻ (Nguồn: childayurved.com)
4.5. Dấu hiệu rối loạn thị giác
Hơn 50% bệnh nhân sẽ bị rối loạn thị giác ở một bên, biểu hiện như lác trong và dị tật khúc xạ, rung giật nhãn cầu hoặc nặng nhất là mù cả hai mắt. Các trẻ bị bại não với biến chứng gây liệt nửa người sẽ có khả năng bị mù ở bên bị liệt. Khiếm khuyết này sẽ ảnh hưởng đến khả năng phối hợp của tay và mắt.
4.6. Triệu chứng rối loạn về tinh thần
Biểu hiện ở trẻ khi rất nhạy cảm với mọi thứ, dễ giật mình, co giật. Bé thường xuyên cáu kỉnh, la ó nhưng không thể nói, không cười hay không nhìn vào người đối diện và co rúm người.
4.7. Biểu hiện rối loạn thính giác
Rối loạn thính giác diễn ra trong thời gian bệnh phát triển, làm giảm khả năng nghe dẫn đến điếc hoàn toàn. Đặc biệt trường hợp trẻ mắc bại não do tăng bilirubin trong máu sẽ có biểu hiện rối loạn thính giác cao nhất. Khi thấy trẻ không phản ứng khi được gọi, không phản ứng với âm thanh hoặc phản ứng kém, cần phải đo điện thính giác thân não để xác định bệnh và điều trị sớm nhất.
Trẻ bại não bị rối loạn các chức năng cơ bản (Nguồn: rock-cafe.info)
5. Bệnh bại não có nguy hiểm không
5.1. Tỷ lệ người mắc bại não có cao không
Theo báo VnExpress, tại các nước đang phát triển, trong đó có cả Việt Nam, trung bình cứ 1000 trẻ em được sinh ra sẽ có khoảng 2 trẻ mắc chứng tự kỷ, và thường gặp ở bé trai. Trong suốt 5 năm đầu đời, trẻ cần được chăm sóc với chế độ dinh dưỡng phù hợp, tăng cường trí não và phòng tránh các bệnh truyền nhiễm, viêm màng não,… Gây biến chứng thành bại não.
5.2. Tác hại của bại não như thế nào
Trẻ mắc chứng bại não thường bị phụ thuộc hoàn toàn vào người khác, trẻ không thể tự chăm sóc hay điều khiển vận động bản thân tự chủ. Khó giao tiếp, kỹ năng xã hội kém, chậm phát triển cả về tư duy. Tình trạng cứng cơ, khớp còn gây đau đớn cho trẻ, biến chứng nặng dẫn tới liệt hoàn toàn 2 chi dưới hoặc liệt nửa người ngay cả khi trưởng thành.
5.3. Bệnh bại não sống được bao lâu
Tỷ lệ sống của trẻ phụ thuộc rất nhiều và cần được can thiệp từ lúc nhỏ. Theo thống kê từ Anh, trẻ bại não không suy giảm nghiêm trọng thì đến 99% sẽ sống qua tuổi 30, nếu đã bị biến chứng nghiêm trọng, sẽ còn khoảng 95%.
Hãy vận động cùng trẻ là cách điều trị rất hiệu quả (Nguồn: personal.graceland.edu)
6. Cách điều trị bệnh nhân bị bại não
6.1. Bệnh bại não có điều trị được không
Bại não là chỉ tình trạng một phần não điều khiển bị tổn thương chứ không phải là toàn bộ não bộ của trẻ. Phần hư tổn này không thể phục hồi hoàn toàn nhưng sẽ không tiến triển xấu hơn nữa. Khi biết như thế, điều trị phục hồi chức năng sẽ giúp trẻ có thể tự chăm sóc chúng khi trưởng thành, tiếp nhận được thông tin và xử lý các sự việc diễn ra xung quanh, từ đó hòa nhập với cộng đồng một cách bình thường nhất.
Bệnh bại não có thể được khắc phục giúp ổn định cuộc sống (Nguồn: verywellhealth.com)
6.2. Các phương pháp điều trị bệnh lý bại não
Hiện nay đã có rất nhiều tài liệu nói về các phương pháp điều trị bại não khác nhau. Tuy nhiên, bại não diễn ra chủ yếu ở 4 thể, mỗi thể lại có triệu chứng và cách chữa khác nhau. Do đó tuyệt đối không đưa trẻ đi chữa khi chưa khám kiểm tra xác định chính xác tình trạng của trẻ. Bạn có thể tham khảo qua một số liệu trình điều trị sau, chúng có thể điều trị độc lập, song hãy kết hợp các liệu trình cần thiết để đạt hiệu quả tốt nhất.
Phục hồi chức năng vận động, dành cho trẻ bại não khiếm khuyết về vận động. Liệu pháp này an toàn cho trẻ, không sử dụng thuốc, nhưng cần khá nhiều thời gian và sự kiên trì của cả trẻ và gia đình. Bệnh nhân sẽ tham gia các bài tập về cơ, ngồi, nằm, đi đúng tư thế, phối hợp tay, chân nhịp nhàng, tăng độ nhạy thính giác và thị giác. Hãy khen trẻ khi trẻ làm đúng để kích thích thần kinh cảm giác ở bệnh nhân.
Phục hồi chức năng cho trẻ bại não cần kiên trì trị liệu (Nguồn: bookingcare.com)
Liệu pháp châm cứu bấm huyệt với điện và thuỷ châm, kết hợp xoa bóp kích thích huyệt đạo giúp thông kinh lạc và dưỡng khí não cho trẻ. Sẽ có khoảng từ 3-4 đợt trị liệu trong một năm, mỗi đợt sẽ kéo dài 1 tháng, sau đó trẻ được nghỉ từ 15 đến 30 ngày để bắt đầu liệu trình tiếp theo. Các cơ khớp của trẻ sẽ giảm tình trạng co cứng, khó khăn khi vận động. Tuy nhiên, tùy theo thể trạng hiện tại của trẻ sẽ ảnh hưởng đến việc chữa bệnh được nhanh hay chậm.
Trị liệu ngôn ngữ và điều hoà cảm giác là phương pháp kết hợp. Để việc trị liệu diễn ra tốt nhất, gia đình cần thường xuyên trò chuyện với ngôn ngữ đơn giản để tăng cường việc tiếp thu thông tin và phát triển não bộ. Liệu trình sẽ dạy trẻ cách tập trung, bắt chước điệu bộ, hiểu và diễn đạt ý nói của mình. Kết hợp với vận động thụ động như đúng tư thế khi nằm, ngồi, đào tạo các kỹ năng xã hội, tự chăm sóc.
Liệu pháp tế bào gốc là phương pháp khá mới trong điều trị trẻ bại não. Để bắt đầu liệu trình, bác sĩ sẽ tách tế bào gốc từ máu ngoại vi và truyền qua tủy sống, theo tuần hoàn của dịch để lên não bộ. Tại đây, tế bào gốc sẽ giúp mạch máu tăng sinh, tạo chất chống viêm và kích thích tại biệt hoá và tăng sinh các tế bào thần kinh gốc, đồng thời tế bào gốc sẽ thành thần kinh đệm, phát triển đường dẫn truyền và phục hồi vũng não hư tổn.
Liệu pháp tế bào gốc phục hồi não cho trẻ bị bại não (Nguồn: adayroi.com)
Để giảm đau đớn tình trạng cứng cơ không thể di chuyển trẻ bại não có thể được cung cấp một số thuốc dịu cơ, tuy nhiên hiệu quả sẽ không được lâu. Việc tiêm Botox giảm co rút có thể kéo dài vài tháng. Nên kết hợp điều trị phục hồi vận động trong thời gian này để đạt kết quả tốt nhất.
Phẫu thuật cắt bỏ là phương pháp dành cho trẻ cứng cơ dạng nặng. Bác sĩ sẽ chọn lọc và cắt một số thần kinh ở lưng, giảm vĩnh viễn tình trạng co cứng, trẻ có thể vận động nhẹ như ngồi, đi đứng. Độ tuổi được phép phẫu thuật sẽ từ 2 cho đến 7 tuổi.
7. Cách phòng tránh bệnh bại não
7.1. Kiểm tra sức khỏe trước khi mang thai, kết hôn
Đây là điều kiện tiên quyết trước khi đi đến kết hôn hoặc mang thai, để giảm thiểu tối đa việc nguy cơ con mắc bệnh. Cả hai nên nghiên cứu kỹ kinh nghiệm khám tiền hôn nhân, tầm soát trước khi quyết định mang thai.
7.2. Khám thai định kỳ
Khám thai định kỳ đặc biệt tốt và quan trọng cho mẹ và bé vì trong thời gian phôi phát triển, bất kỳ yếu tố bất lợi nào dẫn đến chứng bại não đều sẽ được phát hiện, mẹ sẽ được tư vấn và giải quyết kịp thời. Đồng thời việc khám thai định kỳ giúp mẹ phòng tránh các bệnh như tiểu đường, tim, huyết áp ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cũng như gây nên việc khó sinh – một nguyên nhân gây ngạt ở trẻ biến chứng thành bại não.
Đăng ký khám thai kỳ trọn gói để chăm sóc sức khỏe mẹ và bé (Nguồn: doppelherz.vn)
7.3. Ăn uống đủ chất trong thai kỳ
Cần bổ sung các món ăn dinh dưỡng từ thực phẩm tươi hữu cơ thiết yếu khi mang thai để cung cấp đủ dưỡng chất cho trẻ phát triển tốt nhất. Việc ăn uống đủ chất cũng sẽ giúp mẹ giảm chứng khó ngủ ảnh hưởng đến thai nhi nguy hiểm, giảm stress và các bệnh huyết áp.
7.4. Dùng thuốc điều trị theo chỉ định của bác sĩ
Trong quá trình mang thai, bạn cần liên hệ với bác sĩ trực tiếp theo dõi thai kỳ để được khám và chữa bệnh, ngay cả với bệnh cảm, sốt. Tránh tuyệt đối tự sử dụng thuốc không theo chỉ định của bác sĩ.
7.5. Tiêm phòng các bệnh bại não theo lịch
Nên tiêm phòng bệnh Rubella trước khi mang thai, tránh tác nhân gây nên bại não cho trẻ. Đồng thời, chích ngừa cúm để giảm tối đa bệnh sốt, cảm trong thai kỳ gây biến chứng. Mẹ cần tiêm Globulin miễn dịch kháng yếu tố Rh (tác nhân gây bất đồng nhóm máu) cho mẹ khi thai kỳ được 28 tuần, và một mũi ngay sau khi sinh.
Tiêm phòng trước khi mang thai để đảm bảo sức khỏe (Nguồn: poh.vn)
8. Kế hoạch chăm sóc bệnh nhân bại não
Bại não không thể phục hồi hoàn toàn, nhưng chức năng các cơ quan và kỹ năng sẽ có thể được huấn luyện để trẻ khi trưởng thành có thể tự chăm sóc bản thân, và sống một cuộc sống bình thường. Khi phát hiện trẻ có mắc bệnh, gia đình cần đặc biệt quan tâm, giao tiếp thường xuyên đến trẻ, kiên trì đồng hành cùng con trong thời gian trị bệnh.
Hy vọng bài viết sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về căn bệnh bại não và cách điều trị, phòng tránh. Hãy nhớ, phòng bệnh hơn chữa bệnh, ngoài khám tổng quát trước hôn nhân, gia đình cần phải chọn nơi khám thai kỳ uy tín, trọn gói như bệnh viện Vinmec để bảo đảm kiểm soát sự hình thành và phát triển của thai, giúp bảo vệ toàn diện sức khỏe cho mẹ và bé.