1. ADHD – Một trường hợp nghiên cứu
“Cô ấy như thể đang sống trong một quả bóng của chính mình”, đây là lời nhận xét giáo viên gửi về nhà cho bố mẹ. Nhưng cũng như mọi khi, tôi biết thói quen cô lập bản thân này là bởi sự nhút nhát và thông minh của bản thân. Và giống như nhiều đứa trẻ bị ADHD, tôi cực kỳ sáng dạ.
Nghiên cứu mới về ADHD phát hiện ra rằng, nhiều bé gái không được chẩn đoán mắc chứng ADHD do chúng không có triệu chứng hiếu động, mà thay vào đó lại có triệu chứng mất tập trung. Chúng hay mơ mộng và luôn luôn “không tập trung vào việc gì cả”. Đó là những gì đang xảy ra. Mặc dù để công bằng mà nói, tôi cũng từng rất hiếu động, phấn khích quá mức, hoặc như mẹ nói, “nó lại trèo lên trên trần nhà một lần nữa”.
Tôi đã có nhiều trải nghiệm căng thẳng vì chứng ADHD mà bây giờ mới nhận ra rằng những đứa trẻ khác không như vậy. Ví dụ, tôi học rất chăm chỉ khi vừa tám tuổi và có một dự án khoa học để thực hiện trong cả năm nhưng đã trì hoãn, hoàn thành toàn bộ trong 24 giờ trước khi hết hạn. Dù đã khóc vì quá căng thẳng, tôi vẫn giành được vị trí thứ hai.
2. Tuổi thiếu niên sống với ADHD
Ở tuổi thiếu niên, chứng ADHD phát tác, nhưng được quy là do bản thân “đang ở tuổi thiếu niên”. Trường cấp ba của tôi là Canada (vì cha luôn chuyển nhà nên tôi đã đi học ở tám trường khác nhau).
Tôi luôn bị trễ giờ học đầu tiên của mỗi ngày, luôn phải cố gắng nhớ lịch trình, thường xuyên bị mất đồ và gặp rắc rối vì trò chuyện trong lớp bởi quá mất tập trung khi nghe giảng. Tuy vậy, vì sáng dạ và có điểm số tốt nên các thầy cô đã bỏ qua nhiều lần.
Về mặt xã hội, chứng ADHD là một vấn đề. Tôi tham gia vào các nhóm học tập rồi rời nhóm và trở nên nổi tiếng vì đã thay đổi các nhóm học liên tục. Ai đó nhận xét rằng: “Nhanh như cô ấy thay đổi trang phục của mình vậy”.
Còn hiện giờ, triệu chứng của ADHD còn là sự bốc đồng. Đó là nguyên nhân khiến tôi xé một bức chân dung thành từng mảnh giữa lớp nghệ thuật khi không thể vẽ đúng khuôn mặt. Bản thân cảm thấy xấu hổ khi giáo viên và các bạn học nhìn chằm chằm và thấy những mảnh của bức tranh vương vãi trên sàn nhà.
Đặt quá nhiều sự tập trung, tâm sức vào điều không cần thiết cũng là vấn đề lớn. Tôi sẽ dành hàng giờ để thực hiện phần mở đầu hoàn hảo dù sau đó phải làm những thứ còn lại một cách điên cuồng với chút thời gian ít ỏi còn lại.
Tôi đã bị gửi đến văn phòng trường vì bỏ nhiều lớp và giải thích rằng do cảm thấy chán. Khi đó, thầy cô đã quyết định rằng, do tôi thông minh và cần ngoại lệ nên có thể đến lớp khi muốn miễn là duy trì điểm cao. Bây giờ khi nghĩ lại, điều này làm tôi buồn và thường nghĩ rằng nếu thầy cô nhận ra chứng ADHD của mình thì sao? Cuộc sống sẽ khác như thế nào? Trí thông minh là một lời nguyền thực sự.
ADHD có thể hủy hoại cuộc sống của bạn. Tôi đã quên chọn lớp cho năm học cuối trong thời gian quy định, những lớp muốn học đã đầy. Tôi rất buồn nên đã bỏ học một tháng và tìm việc làm. Nhưng khi biết đó là điều sai trái, tôi đã điên cuồng tìm một trường trung học khác để học. Cuối cùng, tôi đã đăng ký được vào một trường trung học mà mỗi ngày mất hai tiếng để đi lại và học trong ngôi trường mà không biết một ai.
3. Cuộc sống đại học của người bị mắc chứng ADHD ở người trưởng thành
Đại học là một cú sốc lớn. Tôi không thể tập trung vào bất cứ điều gì và không biết làm thế nào để quản lý cả công việc và chuyện học hành. Các giáo viên không biết mình, do vậy, đã không tha thứ cho việc vắng mặt và xu hướng nói to trong lớp.
Tôi đã phải rất cố gắng để giữ học bổng và chọn một lớp nghệ thuật làm môn tự chọn. Giáo viên không thích tôi và cho điểm B thay vì điểm A dù có đạt điểm cao trong tất cả các bài tập. Điều đó có nghĩa là, ở trường đại học, mình phải cố gắng gấp đôi để theo kịp việc học. Điều này khiến bản thân càng trở nên hỗn độn.
Ở trường đại học, việc hẹn hò cũng bắt đầu. Chuyện tình cảm là lĩnh vực mà tôi nghĩ mọi người cần nghiên cứu về tác hại của ADHD nhiều nhất. Trước khi hiểu rõ đối phương, tôi đã lao vào những cuộc hẹn hò rồi sau đó trở nên hoảng loạn.
Tôi có xu hướng nói chuyện lòng vòng, lơ đễnh trong những cuộc trò chuyện và thường có những cuộc hẹn mà đối phương “không thể theo kịp”. Từng có thời gian tôi thực sự thích một người và sau đó phát hiện ra rằng anh ấy không hề biết điều đó. Có lẽ bản chất mất tập trung đã khiến tôi đưa ra dấu hiệu hoàn toàn sai.
Khi rời khỏi trường đại học (giống như ở trường trung học, tôi đã bỏ học một thời gian ngắn, chán nản, trước khi quay trở lại vào giây phút cuối và hoàn thành bằng cấp của mình), tôi đã bị trầm cảm.
Bấy giờ, tôi lờ mờ nhận ra có điều gì đó không ổn. Nhưng thay vì tìm nguyên nhân thực sự, chỉ biết tự trách mình không thể tập trung và không biết cách tổ chức.
Cuối cùng bản thân được chẩn đoán bị mắc căn bệnh ADHD ở người trưởng thành.
Tôi bắt đầu nhậu nhẹt, đi ra ngoài rất nhiều và cho rằng đó là cách để củng cố lòng tự trọng. Tại một bữa tiệc, tôi gặp một người phụ nữ. Cô ấy tâm sự mọi chuyện và thừa nhận cô ấy đang gặp một bác sĩ tâm thần vì trầm cảm. Tôi đã bị thu hút bởi điều này. Việc gặp bác sĩ có thể giúp ích không? Tôi chưa từng nghĩ rằng mình sẽ thử gặp bác sĩ tâm thần. Cô ấy cho số điện thoại. Tất nhiên, tôi trì hoãn cuộc gọi trong vài tuần, nhưng lại gặp người phụ nữ đó lần nữa và cảm thấy áp lực khi phải sống với căn bệnh này.
Đó là lý do tại sao tôi đã tới một văn phòng tâm thần, ngồi đối diện với một bác sĩ tóc vàng khá quyến rũ và xa cách, với hy vọng sẽ được sử dụng thuốc chống trầm cảm. Tuy vậy, sau đó, tôi được cho biết là mắc chứng ADHD và được đề nghị kê đơn thuốc Ritalin. Tôi bước ra trong bàng hoàng. Dù biết ADHD là gì, nhưng trong tâm trí, chứng bệnh này chỉ có ở những đứa trẻ hiếu động, không phải là một đứa 23 tuổi. Cách người phụ nữ này chẩn đoán trong một giờ đồng hồ cũng khiến bản thân cảm thấy bị hiểu lầm và phán xét. Tôi đã vứt đơn thuốc, hủy cuộc hẹn tiếp theo và không nói về trải nghiệm này với bất cứ ai.
Tất nhiên cuộc sống tiếp tục là một mớ hỗn độn. Tôi tiếp tục làm rối tung những cơ hội công việc một cách bốc đồng. Chẳng hạn, chuyển chỗ ở liên tục dù có một công việc đáng thèm muốn hoặc rời khỏi đất nước khi được đề nghị giảng dạy tại Nhật Bản. Cuộc sống khá vui vẻ, nhưng tâm trí hay bị phân tán, căng thẳng, cô đơn và sự chán nản cứ quay trở lại.
4. Thử trị liệu khi bạn bị ADHD ở người lớn
Ở tuổi 28, khi cảm thấy thực sự khủng khiếp về việc không thể duy trì mối quan hệ, tôi lại nhận được lời giới thiệu trị liệu từ một người bạn.
Nhà trị liệu tâm lý này chuyên về CBT (liệu pháp hành vi nhận thức) là cách điều trị ADHD ở người lớn mà không cần dùng thuốc. Khi nhìn thấy một người đàn ông nhỏ bé với cặp kính John Lennon nhỏ và áo sơ mi Ralph Lauren màu hồng trong một căn phòng nghệ thuật biểu hiện mô phỏng vô hồn, tôi đã khẳng định rằng việc trị liệu sẽ không hiệu quả và thực sự muốn chạy ra ngoài la hét.
Tôi nói với ông ấy rằng mình đã được chẩn đoán là ADHD nhưng chắc chắn đó là một sai lầm. Ông ấy đã đặt nhiều câu hỏi để xác nhận rằng tôi có bị mắc bệnh hay không. Đồng thời, ông rất lạc quan là liệu pháp CBT sẽ hiệu quả.
Một người bạn đã thúc ép tôi thử bốn buổi trước khi từ bỏ và cam kết rằng bốn là một con số kỳ diệu. Và thật kỳ lạ, cô ấy đã đúng. Một điều gì đó đã thay đổi vào buổi thứ tư. Tôi bắt đầu thích ông ấy hơn và hy vọng liệu pháp có thể thay đổi cuộc sống của mình.
Đây là nhà trị liệu đã dạy về thiền chánh niệm. Ông ấy trở lại Berkeley vào ban ngày và trông ông ấy ngầu hơn rất nhiều so với những bộ trang phục lần trước. Sau gần 4 tháng làm việc cùng ông ấy, tôi thậm chí đã đi đến khóa thiền một lần/tuần và cảm thấy phấn khích bởi thiền định đã mang lại cho mình sự bình tĩnh và tập trung đáng kinh ngạc.
Vào cuối thời gian trị liệu, ông ấy đã kiểm tra lại và nói rằng cảm thấy tôi hiện đang ở ranh giới của ADHD và bình thường. Tôi băn khoăn không biết có nên tin điều này không nhưng cảm thấy rất tốt.
Tôi tiếp tục thiền và sử dụng những kiến thức học được từ quá trình trị liệu về việc đặt câu hỏi, suy nghĩ trước khi hành động. Nó thực sự có ích cho việc kiểm soát bốc đồng. Tôi đã có một vài năm tốt đẹp sau đó và đã thành công với công việc là một nhà văn điện ảnh, có người yêu trong vòng ba năm. Nhưng sau đó, khi bị bạn trai lừa dối, sự suy sụp lại đến! Tôi quyết định chuyển ra nước ngoài, từ bỏ sự nghiệp và cảm thấy mình lại bốc đồng.
Cuối cùng, tôi quyết định trị liệu một lần nữa và thử liệu pháp trị liệu tâm lý. Một số bạn bè đã có kết quả điều trị tốt. Nhưng phải nói rằng, theo một số góc nhìn (và các nghiên cứu mình từng đọc đã chứng minh điều đó) thì liệu pháp này không phải là lựa chọn tốt nhất cho người bị ADHD. Tôi bắt đầu học cách chế ngự bản thân và lòng tự trọng của mình mà theo như mọi người nói rằng việc trị liệu sẽ giúp có được những điều này.
CBT thực sự là một lựa chọn tốt cho ADHD vì nó giúp tổ chức lại bộ não. Hiện nay, tôi đang trao đổi với một trong những nhà trị liệu chuyên biệt cho khách hàng bị ADHD và nghiên cứu thêm những phương pháp, liệu pháp họ cung cấp.
5. Cuộc sống khi bạn mắc ADHD ở tuổi trưởng thành
Tôi nghĩ rằng chấp nhận mình bị ADHD là điều hữu ích nhất. Khi chấp nhận, bản thân có thể kiên nhẫn hơn và tập trung học cách để làm sống với ADHD dễ dàng. Tôi là một người cực kỳ say mê trong một số việc như sử dụng đồng hồ bấm giờ, vì mình hoàn toàn không có ý thức về thời gian và đồng hồ bấm giờ giúp nhận ra những gì có thể được thực hiện trong một giờ.
Còn gia đình, tôi đã tránh nhắc đến điều này trong nhiều năm. Chị gái rất hay nhạo báng và luôn lấy những ý tưởng của tôi làm trò cười. Thật ngạc nhiên, khi nói mình được chẩn đoán mắc ADHD, chị nói rằng chị cũng đã nghĩ như vậy. Đây cũng không phải là một bất ngờ đối với cha tôi. Ông là một ví dụ điển hình rằng chứng ADHD thường có thể di truyền. Cha không bao giờ ngồi xuống khi nói chuyện, cũng như không bao giờ là người kết thúc một cuộc trò chuyện. Bên cạnh tất cả những hành động như thường xuyên chuyển nhà, ông ấy cũng chuyển khoảng 20 công việc và hiện đang ở bên người vợ thứ tư.
Tôi không bao giờ uống thuốc. Thành thật thì bản thân đã thử một loại thuốc tăng cường tập trung mà một người bạn đang sử dụng. Khi uống thuốc, tôi đã rất ngạc nhiên rằng tuy cả ngày chỉ tập trung vào một thứ nhưng lại không cảm thấy mình làm được nhiều việc hơn so với không sử dụng thuốc. Tôi nghĩ rằng mình đã phát triển các hệ thống riêng giúp bản thân có thể làm việc hiệu quả như hiện nay. Thêm vào đó, tôi cũng duy trì thói quen tập thể dục đều đặn, ăn uống lành mạnh và uống những thứ có ích như dầu cá.
Bởi vì có các công cụ để quản lý bản thân, nên những người từng gặp hoặc đồng nghiệp không bao giờ nghĩ rằng tôi bị ADHD. Đôi khi, tôi gần như tự đánh lừa mình. Nhưng sau đó, khi gần gũi với ai đó, dành nhiều thời gian hơn với họ, họ chắc chắn sẽ nhận ra và sự ảo tưởng này sụp đổ. ADHD không phải là một chứng bệnh có giai đoạn, nó theo bạn cả đời.
Thành thật, tôi thừa nhận rằng, nếu có thể quay ngược thời gian, bản thân sẽ thử dùng Ritalin. Nếu vậy, có thể cuộc sống hiện tại sẽ thay đổi. Tôi thường tự hỏi liệu mình có phải sẽ là một giám đốc điều hành hay một nhà văn, một diễn viên rất thành công nếu mang đơn thuốc đó đến hiệu thuốc và tiếp tục gặp bác sĩ tâm lý khi 24 tuổi.
Tất nhiên khó tính là một thuộc tính ADHD và khi nhận ra điều này, tôi cố gắng chuyển sự tập trung của mình về hiện tại và xem tất cả những gì đã đạt được. Tôi đi du lịch khắp nơi, điều hành công việc kinh doanh của riêng mình và đang làm rất tốt.
Theo một cách nào đó, bản thân sẽ không muốn trao đổi mặt tốt của ADHD – cách suy nghĩ nhanh và chịu áp lực, sự sáng tạo, sự vui vẻ hài hước lấy điều gì đó khác. Tôi không thể tưởng tượng được cuộc sống mà không có những điều này.
Nếu bạn cảm thấy có thể mình mắc ADHD, tốt nhất là đừng tự chẩn đoán, hãy nói chuyện với bác sĩ hoặc hẹn gặp bác sĩ tâm thần chuyên về ADHD dành cho người trưởng thành.
Bài viết dịch theo “I Couldn’t Focus On Anything” _ An ADHD Case Study được xuất bản trên trang harleytherapy.co.uk.